پسوریازیس ولگاریس بیماری مزمن پوستی است که برای درمان آن از داروهای موضعی یا سیستمیک استفاده می گردد. با توجه به عدم درمان قطعی بیماران و نیاز به مصرف طولانی مدت داروها، شناخت عوارض دارویی می تواند کمک بسزایی به پیشگیری از ایجاد آنها و نیز بهبود روند درمانی بیماران کند. هدف از انجام این مطالعه، بررسی فراوانی عوارض جانبی داروهای سیستمیک غیربیولوژیک در درمان پسوریازیس بود.

پسوریازیس یک بیماری خودایمنی مزمن:

پسوریازیس یک بیماری خودایمنی مزمن می باشد که با پچهای پوستی غیرنرمال مشخص می گردد. پچهای پوستی به طور تیپیک و شاخص، قرمز، خارش دار و فلس مانند همراه با پوسته ریزی می باشند.

پنج نوع اصلی پسوریازیس وجود دارد. یکی از انواع آن، نوع پلاکی یا پسوریازیس ولگاریس است که بیش از ۹۰٪ بیماران را شامل می شود. در دنیا میزان شیوع پسوریازیس بین ۱ تا ۳٪ تخمین زده شده است که در اروپا این درصد بیشتر و در قاره ی آفریقا کمتر است. پسوریازیس بیماری ژنتیکی است که با فاکتورهای محیطی، حمله های آن تشدید می یابد.

پسوریازیس و درمان های موجود:

پسوریازیس اغلب با افزایش ریسک آرتریت پسوریاتیک، لنفوما، بیماری قلبی – عروقی، بیماری کرون و از نظر روانشناختی با افسردگی همراه است. درمان های موضعی و سیستمیک متعددی برای پسوریازیس وجود دارد. متوترکسات، سیکلوسپورین و رتینوئیدها جزء درمان های سیستمیک کلاسیک و اصلی هستند. داروهای بیولوژیک گروه جدید درمانی می باشند . این داروها با تأثیر بر سیستم ایمنی بدن ریسک ابتلا به عفونت و سرطان را تشدید می کنند. برای مثال اتاترسپت یکی از داروهای بیولوژیک پرمصرف، احتمال ابتلا به سل را افزایش میدهد. شناخت عوارض جانبی داروها می تواند کمک بسزایی در پیشگیری از عوارض و نیز بهبود روند درمانی بیماران نماید. به علاوه کمک می نماید تا بهترین داروها با بیشترین اثربخشی و کمترین عوارض دارویی برای درمان بیماران انتخاب گردند. با توجه به اهمیت مطلب بر آن شدیم تا عوارض جانبی و واکنش های دارویی ناشی از داروهای غیر بیولوژیک درمان پسوریازیس را بررسی نماییم.

فراوانی عوارض جانبی ناشی از مصرف داروهای غيربيولوژيك در بيماران مبتلا به پسوريازيس مراجعه كننده به بخش پوست بيمارستان های شهدای تجريش و لقمان حكيم تهران در سالهای ۹۶-۱۳۹۵:

در این مطالعه ی توصیفی – مقطعی (Descriptive , cross sectional) پرونده ی ۱۰۰ بیمار مبتلا به پسوریازیس متوسط تا شدید تحت درمان در سالهای ۹۶-۱۳۹۵ در بخش پوست بیمارستان شهدای تجریش تهران و ۱۰۰ بیمار دیگر مراجعه کننده به درمانگاه پوست بیمارستان لقمان حکیم تهران – به علت عدم دسترسی به پرونده ی بیماران – را مستقیما مورد مطالعه قرار دادیم. معیارهای ورود به مطالعه شامل بیماران مبتلا به پسوریازیس در هر رده ی سنی با تشخیص قطعی بیماری توسط متخصص پوست و نداشتن بیماری زمینهای مخدوش کننده بود. به بیماران در مورد نحوه انجام کار توضیح کامل داده شد.

داروهای سیستمیک (به جز بیولوژیک ها) در این بیماران به صورت خوراکی و تزریقی تجویز می شد. یافته های ثبت شده در ارتباط با بروز یاعدم بروز عوارض جانبی متعاقب مصرف داروها یادداشت شد. درجه و شدت عارضه و سطح سرمی بیومارکرهای آزمایشگاهی نیز در صورت وجود نوسان در این بیماران یادداشت شد.

این مطالعه به تصویب کمیته ی اخلاق داروسازی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم دارویی تهران رسید و هنگامی که به غیر از پرونده، خود بیمار را وارد مطالعه کردیم، به صورت داوطلبانه و آگاهانه وارد مطالعه شدند. جمع آوری داده ها به کمک پرونده های بیماران و نیز خود بیماران، تکمیل پرسشنامه و مصاحبه و مشاهدهی بیماران بود. توصیف و تحلیل آماری داده ها با استفاده از نسخه ی ۲۳ نرم افزار آماری SPSS Statistics انجام شد. با استفاده از آزمون آماری مربع کای برای مشاهده ی ارتباط شیوع عوارض با جنسیت و با کمک آزمون آماری T- Test برای ارتباط شیوع عوارض با سن صورت گرفت.

P(میزان فراوانی عوارض جانبی داروهای پسوریازیس در مطالعات قبلی) میزان ۰/۵ (با توجه به عدم گزارش دقیق و مشخص در مطالعات پیشین) درنظر گرفته شد و با در نظر گرفتن آلفا (خطای اول مطالعه به میزان ۰/۷ و با توجه به فرمول d (دقت)،

۲۰۰ نفر به روش غیر تصادفی از نوع Convenient وارد مطالعه شدند.

يافته ها:

میانگین سنی در بیماران مورد مطالعه برابر ۴۲ سال با انحراف معیار ۱۴/۲ بود. بیشترین فراوانی سنی بیماران گروه سنی ۲۵ تا ۳۴ سال را تشکیل داده و ۱۱۲ نفر (%۵۶) بیماران مذکر و بقیه مؤنث بودند.

٪۸۳/۵ بیماران سابقه ی خانوادگی پسوریازیس نداشتند. سابقه ی ابتلا به فشار خون بالا در ۱۱٪ بیماران وجود داشت. تشدید پسوریازیس در ۵/۴% (۱۰ بیمار) گزارش شد و ۹۴/۶ (۱۷۵ نفر) تغییراتی در پوست خود گزارش نکردند. عوارض جانبی ناشی از داروهای غیر بیولوژیک در جداول شماره ۱ تا ۴ نشان داده شده اند. اختلاف معناداری از نظر آماری بین شیوع عوارض و سن آنها مشاهده نشد (۰/۰۵>P).

بحث:

پسوریازیس پلاکی تحت عنوان پسوریازیس ولگاریس در هر سنی ممکن است فرد را درگیر کند ولی معمولا در سنین بین ۲۰ تا ۳۰ سالگی روی می دهد. به طور تقریبی ۱۵٪ از بیماران مبتلا به پسوریازیس در مواجهه با ابتلا به آرتریت سوریاتیک می شوند. می تواند عوارض اجتماعی و روانی قابل توجهی داشته باشد. سبب شناسی چندگانه این بیماری درمان آن را مشکل می سازد و می تواند تا سنین بزرگسالی ادامه یابد یا به صورت اولیه در سنین بزرگسالی بروز کند. هدف از درمان پسوریازیس با هر نوع بالینی بیماری، کاهش شدت و عود ضایعات پوستی و نیز بهبود ظاهر و جلوگیری از اختلال در کیفیت زندگی می باشد. درمان های چنددارویی برای افزایش اثر درمان و کاهش عوارض جانبی توصیه می گردد. چندین انتخاب درمانی از درمان های موضعی گرفته (مانند داروهای موضعی و نوردرمانی) تا درمان های سیستمیک غیر بیولوژیک و بیولوژیک ها در این زمینه وجود دارد.

متوترکسات هم چنان به عنوان پرمصرف ترین درمان سیستمیک در دنیا برای بیماران مبتلا به پسوریازیس متوسط تا شدید می باشد. تعداد زیادی از بیماران با متوترکسات خوراکی و تزریقی تحمل گوارشی ندارند و افزودن فولیک اسید خوراکی (۵-۱ میلی گرم روزانه) برای کم کردن عوارض جانبی به همراه درمان با متوترکسات لازم است. مطالعه ی Bressolle و همکاران که با هدف بررسی عوارض در افراد سالمند انجام گرفت نشان داد که در صورت کاهش کلیرانس متوترکسات، کلیرانس کراتینین هم کاهش می یابد” بنابراین، اندازه گیری کراتینین سرم در بررسی عملکرد کلیه و تنظیم دز دارو در رژیم درمانی در سالمندان ضروری می باشد.

در تحقیق Colombo و همکاران که با هدف بررسی عوارض جانبی در طول درمان با سیکلوسپورین در ایتالیا روی ۹۶۹ جوان مبتلا به پسوریازیس انجام گرفت، نشان داد که شیوع عوارض در زنان باردار بیشتر می باشد و عوارض با میزان شیوع بالای ۱٪ مانند سردرد، افزایش فشار خون، خستگی و کرامپ عضلانی، آرترالژیا و نارسایی کلیه می باشد که از میان عوارض
جانبی شایع سیکلوسپورین فقط پرفشاری خون در تمام گروه ها بیشترین شیوع را داشته است”.

Alessandro و همکاران ایمنی و اثربخشی اسیتر تین را در مطالعه ی گذشته نگر روی ۴۶ بیمار مبتلا به پسوریازیس پلاکی متوسط تا شدید ارزیابی کردند. بیمارانی که ابتدا با دز ۱۰ میلی گرم در روز با نئوتیگازون تحت درمان بودند و به تدریج دز دارو افزایش یافت، بهترین اثر درمانی با کمترین عوارض جانبی را مشاهده کردند؛ در واقع بروز عوارض جانبی بالینی و آزمایشگاهی تا حد زیادی به دز این دارو بستگی دارد.

پسوریازیس مانند متوترکسات و سیکلوسپورین از ابتدا آزمایشات مربوط به کبد، کراتینین سرم و فشار خون بیماران مورد بررسی قرار گیرد.

عوارض جانبی شایع در یافته های این مطالعه شامل عوارض مخاطی، مانند خشکی پوست و غشای مخاطی و ریزش مو می باشد. در نمونه های دیگر سطح تری گلیسیرید سرمی به خاطر مصرف دارو افزایش یافت که در مطالعات پیشین هم مشاهده شده.

یافته های این مطالعه نشان می دهد که مصرف داروهای خوراکی رژیم درمانی پسوریازیس در بیماران با بروز عوارض جانبی همراه است. پیشنهاد می گردد در بیماران تحت درمان با داروهای خوراکی رژیم درمانی

تشکر و قدردانی:

از همکاران محترم در بیمارستان شهدای تجریش و بیمارستان لقمان حکیم و نیز جناب آقای دکتر علیرضا خاتمی که در اجرای پایان نامه به اینجانب کمک نمود کمال تشکر را دارم.