زالو درمانی با نام علمی (Leech therapy) بیش از دو هزار سال است که در درمان بسیاری از بیماری های پوستی از جمله بیماری پسوریازیس استفاده می شود. پزشکان و درمانگران از زالو با عنوان جراح مینیاتوری نام می برند که قادر است با ایجاد برش های بسیار خفیف و ریز در پوست بدن خدمات درمانی خود را به بیماران ارائه کند. امروزه در بسیاری از کشورهای جهان از زالو درمانی به عنوان یک شیوه کمکی یا مستقل برای تسریع درمان بیماری پوستی پسوریازیس استفاده می شود.
تاریخچه زالو درمانی:
سابقه زالودرمانی به حدود ۳۵۰۰ سال قبل در مصر می رسد و از ۲۵۰۰ سال پیش، در هند، یونان، روم، ایران و سپس در اروپا مورد استفاده قـرار گـرفته است. در کشور ما، اطبّای بزرگی چون رازی، ابـن سینا، و جرجانی، این روش را تایید و تشریح کرده اند. در حال حاضر، در کلینیک های معتبر کشورهایی مانند چین، هند، روسیه، آمریکا، انگلیس و بسیاری دیگر از کشورها از زالو به طور گسترده و رسمی در مقاصد طبّی استفاده می شود. همچنین در ژوین ۲۰۰۴ میلادی، سازمان غذا و داروی آمریکا (F.D.A) واردات زالو برای مصارف پزشکی را مورد تایید قرار داد.
روش اثر زالو:
زالو با خونخواری خود، خون آلوده و فاقد اکسیژن را از عمق بدن خارج و همزمان، بزاق خود را که حاوی ماده ضدّانعقادی هیرودین و احتمالاً بیش از ۱۰۰ نوع ماده فعّال دیگر است به بدن تزریق می‌کند؛ یعنی دو عمل تصفیه و رقیق سازی خون را همزمان انجام می‌دهد. این سالم سازی خون، به کنترل عفونتها، عملکرد بهتر سیستم ایمنی بدن و افزایش اکسیژن رسانی به بافت‌ها منجر می شود. بزاق دهان زالو خاصيت ضد التهابي دارد و همين موضوع سبب شده كه درمانگران شيوه هاي طبيعي درمان و حتي درمانگران طب مدرن از آن براي درمان التهاب‌هاي پوستي و مفصلي استفاده كنند.
ضمن آنكه در بزاق زالو ماده‌اي وجود دارد كه مانند آنتي‌بيوتيك عمل مي‌كند و كارايي زيادي در درمان بيماري‌هاي پوستي مانند انواع جوش‌ها و آكنه‌ها و آبسه‌هاي پوستي پسوریازیس دارد. اين ماده كمك مي‌كند آلودگي هاي موجود در محل ضایعات برطرف شود. همين ماده است كه هنگام گزش زالو موجب مي شود محل گزش دچار آلودگي نشود و همه اين مسائل كنار هم موجب مي‌شود از آنزيم‌هاي بزاق دهان زالو براي درمان التهاب، تورم و قرمزي ناشي از بيماري‌هاي پوستي استفاده شود.
درمان آرتریت پسوریازیس با زالو:
يكي ديگر از كاربردهاي اعجاب‌انگيز زالوها خاصيت آنها در تسكين درد و كاهش التهاب‌هاي مفصلي و استخواني است. درمانگران شيوه‌هاي طبيعي درمان به افرادي كه دچار بيماري‌هاي مفصلي و استخواني هستند مثل بيماران مبتلا به آرتروز و آرتريت توصيه مي‌كنند شيوه زالودرماني را تجربه كنند. در اين شيوه زالوها با مكيدن موضع‌هايي كه درمانگر مشخص مي‌كند آنزيم‌هاي ضد درد و ضدالتهاب را به بدن فرد منتقل مي‌كنند كه اين آنزيم‌ها با جريان گردش خون به طور كامل موضع موردنظر را درگير مي‌كند. به اين ترتيب علاوه بر تسكين درد و التهاب‌ها، خستگي و كوفتگي عضلات را مي‌توان با گزش زالوها درمان كرد. در بسياري از متون طب سنتي به اين نكته اشاره شده كه زالودرماني مي‌تواند در بهبود افرادي كه دچار محدوديت حركتي هستند، موثر باشد.
روش انداختن زالو:
اگر به توصیه پزشک یا دلایل شخصی، تمایل دارید خودتان زالو اندازی کنید به این نکات توجّه کنید:
۱- سـعی کنید زالو را در محیطی تاریک و نسبتاً خنک (البته نه در یخچال) نگهداری کنید و روزی یک بار آب آن را عوض کنید.
۲- بـرای چـسباندن زالـو، آن را روی یک عدد گاز گذاشته روی موضع می گذاریم و منتظر می مانیم تا زالو به محل چسبیده، خونخواری را شروع کند. احساس سوزش در محل، نشانه گزش زالوست. حالا زالو را به حال خود رها کنید تا پس از سیر شدن، خودش از محل جدا شود؛ حالا کمی نمک روی آن پاشیده آن را دور بیندازید.
بایسته ها و نکات مهم پس از زالواندازی:
۱- کمی تورّم، گرمی، سرخی و احساس ضربان در محلّ زالواندازی، طبیعی است و نیاز به اقدام خاصّی ندارد.
۲- افت فشار خون خفیف بیمار در دوره پس از زالواندازی، عادّی است و نیاز به درمان ندارد. در طول زمان خونریزی، استراحت کرده از فعّالیت و ایستادن خودداری کنید. افرادی که احتمال افت فشارخون در آنها می رود یا دچار عوارضی مثل ضعف، سرگیجه و مانند آن شده اند؛ می توانند با مصرف مایعاتی مانند شربت زعفران، شربت گلاب و بیدمشک، شیر گرم و یا آب میوه های طبیعی شیرین شده با عسل، خود را درمان کنند.
۳- اطراف محلّ گزش، ممکن است تا چند روز کبود شود که امری طبیعی است امّا برای رفع سریع تر این عارضه می توانید روزی ۴ بار و در هر بار چند مرتبه؛ روی محل، حوله گرم قرار دهید.
۴- گاهی تا چند روز، از محل گزیدگی خونابه می آید؛ روی آن گاز استریل یا دستمال کاغذی تمیز گذاشته چسب بزنید.
۵- اگر محل گزیدگی دچار خارش شدید شد؛ در یک لیوان آب ولرم، یک قاشق غذاخوری عسل و یک قاشق چای خوری نمک حل کنید و با پنبه آغشته به این محلول، روزی ۴ مرتبه، محل را به آرامی شستشو دهید. کمپرس محلّ گزش با کشک یا بخور دادن با محلول آب و سرکه هم کمک کننده است. استفاده از پماد کالامین- دی یا کالاندولا هم بلامانع است. در صورت شدّت زی-اد خارش، با مشورت پزشک، از داروهای ضدّ خارش خوراکی(آنتی هیستامین ها) استفاده کنید امّا هرگز محلّ گزش را نخارانید.
۶- برخی افراد به بزاق زالو حسّاسند و ممکن است علاوه بر خارش، دچار قرمزی و تورّم محلّ گزش شوند. در این موارد، علاوه بر شستشو با محلول فوق، پانسمان محلّ با عسل یا خمیر زردچوبه و مـصرف قـرص های آنتی هیستامین هم مفید است. این عارضه چندان مهم نیست و در صورت عدم درمان نیز، خود به خود برطرف می شود امّا در دفعات بعدی، آن را به پزشک خود اطلاع دهید.
۷- اگر محلّ زالواندازی دچار عفونت شد؛ فورا با پزشک معالج تماس بگیرید. گفته می شود که علّت اصلی این مساله، عجله در بند آوردن خون است. لذا توصیه می شود که تا چند ساعت پس از افتادن زالوها، اجازه ادامه خونریزی داده شود. علاوه بر این، جداکردن زودرس زالوها از بدن، خاراندن محلّ گزش، پوشیدن لباس تنگ بر روی این محلّ، تعویض زودرس پانسمان و کندن دَلَمه روی زخم هم می تواند منجر به افزایش خطر عفونت شود. برای کاهش احتمال عفونت؛ تا ۴۸ ساعت از شستن محل گزش پرهیز کنید. بعد از ۴۸ ساعت می توانید محلّ را با کف صابون یا شامپو، به آرامی بشویید. برای ضدّعفونی کردن محلّ زخم استفاده از بتادین یا الکل سفید مانعی ندارد اگرچه معمولا نیازی به این کار نیست.
۸- بـسیار پسندیده است که زالواندازی نیز با تـوجّـه بـه « خـداوند متعال» به عـنوان شـفادهنده بـیماری ها؛ وضو داشتن، صدقه دادن و قرایت آیه الکرسی انـجام شود.( درمانگاه طبّ اسلامی، به نیابت از مراجعه کنندگان محترم، اقدام به پرداخت صدقه می کند.)
۹- در مورد زمان های مناسب برای زالواندازی، شاید بهتر باشد که مطابق با زمان های توصیه شده برای حجامت که در احادیث شریف حضرات معصومین(علیهم السّلام) وارد شده است، عمل شود.
۱۰- درشتی و ریزی و تعداد زالوی مورد استفاده در هر بیمار، باید از سوی پزشک و با توجّه به عواملی ازجمله نوع بیماری، مزاج، بنیه بدنی، سن، جنس و نوع تغذیه شخص، برآورد شود. هرگز پزشک را برای افزایش تعداد زالوها یا استفاده از زالوهای درشت تر یا ریزتر، تحت فشار نگذارید.
۱۱- فواصل زالواندازی نیز باید از سوی پزشک و با توجّه به عوامل فوق الذّکر مشخّص شود. همچنین بین زالواندازی و اقداماتی مانند فصد یا حجامت هم باید فاصله مناسبی لحاظ شود در غیر این صورت ممکن است بیمار دچار عوارض شدیدی شود.
۱۲- محل چسبیدن زالو روی پوست، به شکل Y است. ماده بی‌حسی تزریق شده توسط زالو، سبب کاهش درد، حین نیش زدن و مکیدن خون می‌شود. هر زالو در زمانی بین ۶۰ – ۱۵ دقیقه، به طور متوسّط، ۱۵- ۵ میلی لیتر (یعنی حدود ده برابر حجم بدن خودش)خون می مکد.
روش قطع خونریزی:
به دلیل وجود ضدّ انعقادهای قوی در بزاق زالو، خونریزی محلّ گزش، معمولا ۱۲-۳ ساعت (و در زالوهای درشت، حتّی تا ۲۴ ساعت) طول می‌کشد. چنان که گفتیم، نباید در کنترل خونریزی عجله کرد و در صورت امکان باید اجازه داد تا خونریزی، خود به خود بند بیاید. به همین دلیل بهتر است تا چند ساعت، از پانسمان با فشار کم استفاده کنید تا خونریزی خفیف محلّ زالواندازی ادامه پیدا کند. پس از آن، اگر به دلایلی مانند ادامه خونریزی و ضعف بیمار نیاز به کنترل خونریزی بود، به این روش عمل کنید:
الف- از خونریزی وحشت نکنید. در صورت شدّت خونریزی، روی پانسمان را ۳۰ دقیقه با نوک انگشتان خود محکم فشار دهید؛ معمولا خونریزی قطع خواهد شد.
ب- حالا مقداری زردچوبه خالص(بدون فلفل) یا زاج سفید آسیاب شده، خاکستر باقلا یا مازو یا پوست انار، پشم یا پنبه سوخته یا خاکستر چوب یا خاکستر پوست کدوی خورشی را روی محلّ گزش زالوها گذاشته، پس از گذاشتن یک عدد گاز استریل، پانسمان فشاری انجام دهید. بـرای کنترل بهتر خونریزی می توانید روی پانسمان را با «باندِ کشی» ببندید امّا نباید آن را آن قدر محکم کنید که جریان خون عضو،مختل شود. در هرحال؛ باندِ کشی را دو ساعت بعد باز کنید. پس از ۲۴ ساعت، می توانید با خیالی آسوده پانسمان را هم باز کنید.
ج- موقع بازکردن پانسمان، پودر تقریبا زردی در اطراف زخم هست که خود به خود می ریزد؛ ولی لخته خونی که روی محل گزش، چسبیده را جدا نکنید؛ چون منجر به خونریزی می شود.
د- بـه دلیل استفاده از زالـوهای ظریف بـرای صورت، معمولا خونریزی به خودی خود قطع می شود امّا در صورت ضـرورت، پـانسمان زالـواندازی صـورت را تنها باعسل انجام دهید تا جای گزش زالوها روی پوست نماند.
تغذیه پس از زالواندازی:
بعضی اهل فنّ اعتقاد دارند که تا ۴۸ ساعت پس از زالواندازی، باید از مصرف غذاهای گرمی،آب سرد، آب قند، عسل، انواع مربّا، خرما و ادویه پرهیز کرد.(البته افرادی که دچار ضعف یا افت فشار خون شده اند از این توصیه ها مستثناء هستند.)
مصرف غذاهایی مانند دل و جگر و قلوه در دوره پس از زالواندازی، نه تنها مفید نیست بلکه با تولید خون غلیظ، اثرات مفید زالواندازی را کاهش می دهد.
افراد ذیل نباید زالو بیندازند:
– بیماران دچار هموفیلی یا سایر بیماری هایی که مشکل انعقادی و استعداد خونریزی طولانی مدّت دارند.
– افراد دچارکم خونی های شدید یا لاغری و ضعف مفرط یا کسانی که دوره طولانی بیماری های سخت را می گذرانند.
– مصرف کنندگان داروهای ضدّانعقادی: به تجربه برای ما ثابت شده که تنها مصرف وارفارین با زالواندازی تداخل دارد که برای رفع مشکل می توان ۴-۳ روز قبل از زالواندازی، مصرف آن را قطع و در صورت ضرورت، ۳-۲ روز بعد از آن، مصرف دارو را از سر گرفت.
– کسانی که سابقه تشکیل اسکارهای شدید و کلویید(گوشت اضافه) در محلّ زخم های خود دارند.
-کسانی که سابقه آلرژی های شدید دارند.
– افرادی که در زالواندازی های قبلی حسّاسیت شدید به بزاق زالو نشان داده اند.
-کسانی که خونریزی فعّال گوارشی یا سابقه خونریزی های شدیدی از این دست را دارند.
– افراد دچار ضعف سیستم ایمنی(مثل ایدز و …) یا کسانی که مدّت زیادی است از داروهای کورتونی استفاده می کنند.
— مرض قند، نه تنها مانعی برای زالواندازی نیست بلکه افراد دیابتیک، از زالواندازی فواید بسیاری می برند.(مثل درمان زخم های دیابتی، ناتوانی های جنسی، مشکلات چشمی، ردی یا سوزش پاها و …)
عوارض احتمالی زالو درمانی:
گاهی ممکن است پس از زالو درمانی عوارض بسیار محدودی در بیمار مشاهده شود که البته احتمال بروز آنها بسیار نادر است با این حال بهتر است از وجود این عوارض پیش از استفاده از این شیوه درمانی آگاه باشید.
خونریزی زیاد از محل گزش به ویژه در شرایطی که تعداد زالوهای استفاده شده زیاد باشد از شایع‌ترین این عوارض است. به عنوان مثال درصورتی که از ۲۰ زالو به طور همزمان استفاده شود مقدار خونی که از بدن بیمار خارج می‌شود ممکن است کم‌خونی ایجاد کند.
حساسیت به زالو از موارد بسیار نادر ولی محتمل است.
اگر فردی مبتلا به بیماری باشد که به واسطه آن با مشکل انعقاد خون روبه‌رو باشد باید این مسئله را با درمانگر خود حتما مطرح کند.
زالودرمانی به طور کلی یکی از شیوه‌های درمانی کم‌خطر و کم‌عارضه است البته باید توجه داشته باشید که خطرات محدود این شیوه درمانی در صورتی که به متخصص متبحر و آشنا به طب سنتی مراجعه کنید قابل کنترل و پیشگیری است.
برای حفظ سلامت خود بهتر است از دریافت این شیوه درمانی در مراکزی غیر از کلينیک‌های تخصصی طب سنتی یا مراکز درمانی مربوطه خودداری کنید.
