دگزامتازون یک کورتیکواستروئید مصنوعی است. کورتیکواستروئیدها مواد شیمیایی طبیعی هستند که توسط غدد فوق کلیوی تولید می‌شوند. کورتیکواستروئیدها بر عملکرد بسیاری از سلولها در بدن اثر می‌گذارند و سیستم ایمنی را سرکوب میکنند.
همچنین کورتیکواستروئیدها سبب مهار التهاب می‌شوند و در کنترل طیف گسترده‌ای از بیماری‌های التهابی که بر خیلی از اندام‌ها اثر می‌گذارند کاربرد دارند.
به گزارش سایت درمانی پسوریازیس: سازمان غذا و داروی آمریکا در اکتبر سال ۱۹۵۸، دگزامتازون را تائید کرد. در این مطلب به کاربردها، عوارض، دوز مصرفی و … این دارو می‌پردازیم.
کاربردهای دگزامتازون چیست؟
مطالعه‌ای که در ژوئن ۲۰۲۰ در انگلستان روی ۷۰۰۰ بیمار انجام شد نشان داد دگزامتازون، بخشی از درمان استاندارد برای مبتلایان به covid-19 است که دچار علائم شدید نیاز به اکسیژن هستند. محققان نشان دادند دگزامتازون می‌تواند زندگی یک‌هشتم از بیمارانی را که از ونتیلاتور استفاده میکنند و همچنین زندگی یک بیست و پنجم از بیمارانی که از اکسیژن‌درمانی تکمیلی (بدون لوله‌گذاری) استفاده میکنند نجات دهد.
دگزامتازون برای کاهش التهاب در خیلی از بیماری ها به کار می‌رود، مثلاً:
آرتریت روماتوئید
لوپوس سیستمیک
آرتریت نقرسی
آرتریت پسوریازیس
بیماری های مزمن پوستی که با دگزامتازون درمان می‌شوند نیز شامل موارد زیر می‌شوند:
درماتیت هرپتیفورمیس ناشی از اختلالات گلوتنی روده
پمفیگوس
پسوریازیس شدید
درماتیت سبوره‌ای شدید
آلرژی مزمن و عوارض التهابی یوئیت، عنبیه، ملتحمه و عصب‌های بینایی چشم‌ها نیز با دگزامتازون درمان می‌شوند.
عوارض جانبی دگزامتازون چیست؟
عوارض جانبی دگزامتازون به دوز دارو، مدت زمان مصرف و تعداد دفعات تکرار مصرف آن بستگی دارد. معمولاً مصرف دگزامتازون در مدت زمان کوتاه به خوبی تحمل شده و عوارض جانبی خاصی به دنبال ندارد؛ اما مصرف طولانی‌مدت آن در دوزهای بالا، عوارض جانبی جدی‌تری دربرخواهد داشت.
بنابراین هر زمان که مصرف دگزامتازون لازم است، در صورت امکان باید پایین‌ترین دوز این دارو و برای کوتاه‌ترین مدت زمان ممکن تجویز شود تا کمترین عوارض جانبی را داشته باشد. مصرف دگزامتازون به صورت یک روز درمیان نیز به کاهش عوارض جانبی این دارو کمک می‌کند.
عوارض جانبی دگزامتازون و سایر کورتیکواستروئیدها در طیفی از خفیف تا جدی و آسیب‌های غیرقابل جبران قرار می‌گیرند.
عوارض جانبی مصرف دگزامتازون شامل موارد زیر می‌شوند:
احتباس آب، افزایش وزن، افزایش فشارخون
از دست دادن پتاسیم بدن، افزایش سطح قند خون (خصوصاً در مبتلایان به دیابت)
سردرد، ضعف عضلانی، پف صورت و رشد موی آن
نازک و سریع کبود شدن پوست، آب سیاه، آب مروارید
زخم معده، بدتر شدن دیابت، بی‌نظمی قاعدگی
تأخیر رشد در کودکان، تشنج، نوسانات عصبی و روانی
خطرات استفاده‌ی طولانی مدت از دگزامتازون:
استفاده‌ی طولانی مدت از دگزامتازون می تواند توانایی غدد فوق کلیوی بدن برای تولید کورتیکواستروئیدها را سرکوب نماید و توقف ناگهانی مصرف دگزامتازون در این افراد نیز می‌تواند سبب ایجاد علائم ناکارآمدی کورتیکواستروئید شود که همراه با تهوع، استفراغ، و حتی شوک خواهد بود. بنابراین توقف مصرف دگزامتازون معمولاً به صورت کاهش تدریجی دوز مصرفی انجام می‌شود. کاهش تدریجی دوز مصرفی نه تنها عوارض ناشی از ترک دارو را کمتر می‌کند بلکه ریسک بروز ناگهانی بیماری تحت درمان را نیز پایین می‌آورد.
دگزامتازون سبب اختلال در جذب کلسیم و تشکیل بافت جدید استخوانی می‌شود. بیمارانی که تحت درمان طولانی‌مدت با دگزامتازون و سایر کورتیکواستروئیدها هستند ممکن است دچار پوکی استخوان شوند. مصرف مکمل کلسیم و ویتامین D جهت کاهش روند پوکی استخوان تجویز می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند در گروهی از بیماران که تحت درمان با استروئیدها هستند و دچار کاهش تراکم استخوان شده‌اند، درمان با داروهای الندرونیت (مثلاً فوزامکس) می‌تواند جنبه‌ی پیشگیری داشته باشد.
در موارد نادر، درمان با دگزامتازون یا سایر کورتیکواستروئیدها می‌تواند سبب تخریب مفاصل بزرگ شود. این افراد دچار درد شدید در مفاصل مورد نظر می‌شوند و ممکن است به مفصل جایگزین نیاز پیدا کنند. دلیل این اتفاق هنوز مشخص نیست.
دوز مصرفی دگزامتازون چیست؟
دوز مصرفی کورتیکواستروئیدها بستگی به نوع بیماری و شرایط بیمار دارد که بسیار متفاوت است. به طور کلی، کمترین دوز ممکن از دگزامتازون تجویز می‌شود. دوز مصرفی کورتیکواستروئیدها برای شروع بسته به بیماری، ۰٫۷۵ تا ۹ میلی‌گرم در روز است. دوز دارو باید بر اساس واکنش بدن تطبیق داده شود. کورتیکواستروئیدهایی که به صورت دوزهای متعدد (۲ تا ۴ بار در روز) در طول روز مصرف می‌شوند مؤثرترند؛ اما در مقایسه با همین میزان دوز اما به صورت یک بار در روز یا یک روز در میان، سمی‌ترند.
چه داروها یا مکمل هایی با دگزامتازون تداخل دارویی دارند؟
کورتیکواستروئیدها ممکن است تأثیر داروهای رقیق‌کننده‌ی خون مانند وارفارین را کاهش یا افزایش دهند. وضعیت فرد از جهت لخته‌ی خون باید بررسی شده و دوز داروی رقیق کننده‌ی خون نیز تطبیق داده شود تا مصرف همزمان این دارو با کورتیکواستروئیدی مانند دگزامتازون، بهترین تأثیر را داشته باشد.
داروهای فنوباربیتال، افدرین، فنی توئین و ریفامپین نیز ممکن است تجزیه‌ی کورتیکواستروئیدها توسط کبد را افزایش داده و منجر به کاهش سطح دارو در خون و کم تأثیری آن شوند. بنابراین اگر فرد با هر یک از داروهای گفته شده درمان می‌شود، دوز کورتیکواستروئید مصرفی باید تطبیق داده شود.
داروی میفه پریستون نیز می‌تواند از طریق مکانیسمی شناخته نشده، عملکرد کورتیکواستروئیدها را مهار کند. دگزامتازون می‌تواند از سطح میفه پریستون در خون کم کند. میفه پریستون نباید همراه با استروئیدها مصرف شود.
آیا مصرف دگزامتازون در دوران بارداری و شیردهی مجاز است؟
مصرف دگزامتازون در دوران بارداری و شیردهی هنوز چندان مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته است. وقتی کورتیکواستروئیدها به طور سیستمی به حیوانات باردار داده شدند (خوراکی، درون عضله‌ای و درون رگی)، ناهنجاری‌های کُشنده‌ای رخ داد.
تأثیر دگزامتازون روی زنان شیرده نیز خوب بررسی نشده است. کورتیکواستروئیدها در شیر مادر یافته شده‌اند و ممکن است عوارض جانبی بر کودک داشته باشند.
